Ψυχογένεσις

Αγοραφοβία ονομάζεται η αγχώδης διαταραχή η οποία χαρακτηρίζει το άτομο από τον φόβο εγκλωβισμού σε οποιαδήποτε κατάσταση της οποίας δεν είναι εύκολη ή είναι ανέφικτη η διαφυγή/διάσωση. Περίπου το 1% του πληθυσμού πάσχει από αγοραφοβία, ενώ παρατηρείται σε μεγαλύτερα ποσοστά στις γυναίκες. Η αγοραφοβία εμφανίζεται συνήθως σε άτομα ηλικίας κάτω των 35 ετών, με μέση ηλικία έναρξης τα 20 έτη.

Η διάγνωση της αγοραφοβίας δεν είναι πάντα ή μόνο ένα σύμπτωμα των κρίσεων πανικού. Πρόκειται για δύο διαφορετικές διαγνώσεις όπως αναφέρει το Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο Ψυχικών Διαταραχών (DSM-V). Γι’αυτό και μια από τις βασικότερες αλλαγές που έγιναν στην 5^η έκδοση του Εγχειριδίου Ψυχιατρικής (DSM-V), είναι η ξεχωριστή κατηγοριοποίηση της αγοραφοβίας ως μια άλλη διαγνωστική οντότητα, η οποία πλέον δεν συνδυάζεται διαγνωστικά με την διαταραχή κρίσεων πανικού και πλέον μιλάμε για δύο διαφορετικές διαγνώσεις.

Υπάρχουν συγκεκριμένες προϋποθέσεις για να λάβει το άτομο την διάγνωση της αγοραφοβίας, οι οποίες αναφέρουν ότι θα πρέπει να αισθάνεται έντονο φόβο ή άγχος σε τουλάχιστον δύο από τα παρακάτω:

• Να βρίσκεται σε έναν ανοιχτό χώρο (π.χ. γέφυρες, parking)
• Να βρίσκεται σε έναν δημόσιο κλειστό χώρο (σουπερμάρκετ, θέατρο)
• Να περιμένει στην ουρά ή να βρίσκεται ανάμεσα σε πλήθος
• Να βρίσκεται μόνο του εκτός σπιτιού
• Να χρησιμοποιεί τα μέσα μαζικής μεταφοράς (π.χ. αυτοκίνητο, λεωφορείο κτλ)

Ένα άτομο με διάγνωση αγοραφοβίας:

• Βιώνει έντονο άγχος ή φόβο όταν εκτεθεί σε τουλάχιστον δύο από τις πιο πάνω καταστάσεις
• Αποφεύγει την κατάσταση που προκαλεί άγχος ή φόβο ότι είναι δύσκολη η διαφυγή ή η παροχή βοήθειας (π.χ. φόβος ακράτειας)
• Οι αγοραφοβικές καταστάσεις προκαλούν σχεδόν πάντα φόβο
• Οι αγοραφοβικές καταστάσεις αποφεύγονται ενεργά, απαιτούν να είναι μαζί με το άτομο ένα οικείο του πρόσωπο ή υπομένονται με έντονο φόβο ή άγχος.
• Ο φόβος ή το άγχος είναι δυσανάλογο με τον πραγματικό κίνδυνο
• Οι αγοραφοβικές συμπεριφορές επιμένουν και διαρκούν για τουλάχιστον 6 μήνες, προκαλούν σημαντικά κλινική ενόχληση ή έκπτωση λειτουργικότητα
• Σε περίπτωση που παράλληλα είναι παρούσα μια άλλη σωματική κατάσταση (π.χ φλεγμονώδες νόσος του εντέρου) ο φόβος, το άγχος και η αποφυγή είναι εντονότερη.
• Ο φόβος, το άγχος και η αποφυγή δεν εξηγούνται καλύτερα από συμπτώματα άλλης ψυχικής διαταραχής.

Μια αγοραφοβική εμπειρία μπορεί να προκαλέσει στο άτομο κρίση πανικού η οποία συνοδεύεται από αρνητικές σκέψεις, όπως για παράδειγμα.

Συμπτωματολογία

Θεραπεία

Η ενδεδειγμένη θεραπεία είναι η Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία (CBT), η οποία βιβλιογραφικά βοηθά το άτομο να αντικαταστήσει τον δυσλειτουργικό τρόπο σκέψης και να διαχειριστεί τα συμπτώματα που προκύπτουν.

Είναι δύσκολο για το άτομο να ταξιδέψει το ίδιο μέχρι το γραφείο του θεραπευτή, οπότε σε περίπτωση που δεν είναι εφικτό να συμβεί, οι πρώτες συνεδρίες είναι πιθανό να γίνουν διαδικτυακά μέχρι το άτομο να νιώσει ασφάλεια ή έστω την ικανότητα να βγει από το σπίτι.  Τα μέλη του στενού περιβάλλοντος έχουν καθοριστικό ρόλο στην διαχείριση και την θεραπεία, εφόσον θα πρέπει να αποφεύγουν την επικριτική ή πιεστική στάση απέναντι στο άτομο.

Πηγές:

Χέμινγκς Τζ., Κόλιν Κ., Γκίνσμπεργκ-Γκαντς Τ., Λάζιαν Μ., & Μπλακ Α. (2019). Πως λειτουργεί η ψυχολογία. Εκδόσεις: Κλειδάριθμος, Αθήνα.

American Psychiatric Association (2015), Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, 5th edition (DSM-V). Washington, DC: American Psychiatric Association.